Những điểm mới về xóa án tích theo quy định của Bộ luật hình sự năm 2015

Xoá án tích là việc người bị kết án theo quy định, sau khi chấp hành xong hình phạt trong thời gian nhất định kèm theo những điều kiện bắt buột và được cấp giấy chứng nhận thì có thể được coi là chưa bị kết án. Do đó, án tích không được coi là đặc điểm về nhân thân có tính chất vĩnh viễn đối với người phạm tội[1].
Như vậy, quy định xoá án tích không chỉ góp phần bảo đảm cho việc thực hiện nhất quán nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa, mà còn phản ánh nguyên tắc nhân đạo trong chính sách hình sự của Nhà nước ta, nhằm xoá bỏ mặc cảm tội lỗi của người từng bị kết án, giúp họ có cơ hội hoà nhập cộng đồng. Theo quy định từ Điều 63 đến Điều 66 Bộ luật hình sự năm 1999 thì án tích chỉ tồn tại trong một thời gian nhất định; người được xoá án tích coi như chưa bị kết án, tức là không phải chịu bất kỳ một hậu quả nào của việc kết án mang lại. Bộ luật hình sự năm 2015, tiếp tục sữa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn, và có thể khái quát ở một số nội dung như sau:
Thứ nhất, bổ sung quy định mới về các trường hợp không coi là có án tích, theo quy định tại Điều 69, Điều 107 BLHS năm 2015 quy định rõ trường hợp người bị kết án không coi là có án tích. Theo đó, người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi bị kết án không kể về tội gì; người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi bị kết án về tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng hoặc tội phạm rất nghiêm trọng do vô ý; người dưới 18 tuổi phạm tội bị áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng; người đã thành niên bị kết án do lỗi vô ý về tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng và người được miễn hình phạt.
Thứ hai, sửa đổi quy định về đương nhiên xoá án tích. Đương nhiên xoá án tích là trường hợp người bị kết án sau khi chấp hành xong bản án hình sự và có đủ các điều kiện mà luật quy định thì đương nhiên được xoá án tích mà không phải có quyết định của Toà án. Điều 70 BLHS 2015 đã sửa đổi cơ bản BLHS 1999 về đương nhiên xoá án tích theo hướng quy định cụ thể điều kiện đương nhiên xoá án tích và trách nhiệm của Nhà nước trong việc xoá án tích cho người bị kết án, cụ thể:
- Rút ngắn thời gian để đương nhiên được xoá án tích. Thời hạn xem xét để xoá án tích theo quy định của BLHS 1999 còn dài kể cả đương nhiên xoá án tích và xoá án tích theo quyết định của Toà án, chưa tạo điều kiện để người đã chấp hành xong bản án nhanh chóng tái hoá nhập cộng đồng[2]; Điều 70 BLHS năm 2015 đã rút ngắn thơi hạn đương nhiên xoá án tích từ các mức 01 năm, 03 năm, 05 năm, 07 năm đối với từng trường hợp xuống các mức tương ứng là 01 năm, 02 năm, 03 năm và 05 năm, kể từ thời điểm người bị kết án chấp hành xong bản án (bao gồm việc chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung và các quyết định khác của bản án)[3].

Đối với trường hợp người chấp hành hình phạt bổ sung là quản chế, cấm cư trú, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định, tước một số quyền công dân mà thời hạn phải chấp hành dài hơn thời hạn nêu trên thì thời hạn đương nhiên xoá án tích sẽ hết vào thời điểm người đó chấp hành xong hình phạt bổ sung.

- BLHS năm 2015 đã bỏ quy định Toà án cấp giấy chứng nhận đương nhiên xoá án tích cho người bị kết án, đồng thời giao trách nhiệm cho cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp cập nhật thông tin về tình hình án tích, nếu có đủ điều kiện quy định tại khoản 2 hoặc khoản 3 Điều 70 BLHS 2015.
Thứ ba, BLHS năm 2015 đã bổ sung quy định về xoá án tích đối với pháp nhân thương mại. Theo đó, pháp nhân thương mại bị kết án đương nhiên được xoá án tích nếu trong thời hạn 02 năm kể từ ngày chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án mà pháp nhân thương mại không thực hiện hành vi phạm tội mới theo quy định tại Điều 89 BLHS 2015.

Thứ tư, sửa đổi, bổ sung quy định về xoá án tích đối với người chưa thành niên. BLHS năm 2015 quy định 03 trường hợp người chưa thành niên bị kết án được coi là không có án tích (người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi; người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi bị kết án về tội ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng hoặc tội phạm rất nghiêm trọng do vô ý; người bị áp dụng biện pháp tư pháp quy định tại Mục 3 chương này). Mặc khác, BLHS năm 2015 đã quy định cụ thể  trường hợp người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi bị kết án về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng được đương nhiên xoá án tích nếu từ khi chấp hành xong hình phạt chính hoặc hết thời gian thử thách án treo hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án, người đó không thực hiện hành vi phạm tội mới.

Với những quy định về đương nhiên xoá án tích nêu trên, đây là một quy định rất có ý nghĩa theo hướng tôn trọng quyền con người, quyền công dân; việc ghi nhận này nhằm xoá bỏ đi việc đã từng bị kết án của mình, từ đó giúp xoá bỏ mặc cảm tội lỗi của bản thân và thành kiến của xã hội đối với người phạm tội đã hoàn lương, giúp họ sớm hoà nhập cộng đồng, trở thành người có ích cho xã hội./.

 

---